Ελεγκτικό Συνέδριο: Μαύρα σύννεφα για το ασφαλιστικό και τις συντάξεις

Το ασφαλιστικό - συνταξιοδοτικό σύστημα στην Ελλάδα ενδέχεται να αντιμετωπίσει «σοβαρό δημοσιονομικό κίνδυνο», διαπιστώνει το Ελεγκτικό Συνέδριο. Θηλιά το δημογραφικό. Τι λύσεις προτείνει

Αφροδίτη Τζιαντζή

Διαβάζοντας κανείς τις παρατηρήσεις για το ασφαλιστικό, στην πρόσφατη Ετήσια Έκθεση που δημοσίευσε το Ελεγκτικό Συνέδριο, νιώθει σαν το άτακτο ανιψάκι που του τραβάει το αυτί ο αυστηρός θείος.

Αν είναι μισθωτός ή ελεύθερος επαγγελματίας και περιμένει να βγει στη σύνταξη – αν και όποτε – τότε νιώθει σχεδόν καταδικασμένος. Αν επιβεβαιωθούν οι δυσοίωνες προβλέψεις του Ελεγκτικού Συνεδρίου, ένας σημερινός 40άρης ή 50άρης είναι πολύ πιθανόν ή να μην προλάβει να βγει στη σύνταξη – αφού θα αυξάνεται το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης – ή να αναγκαστεί να ζήσει με συντάξεις πείνας.

Εκτός και αν αρχίσει να βάζει από τώρα στην άκρη χρήματα για τα γεράματα, σε ιδιωτικές ασφαλίσεις ή αυξήσει τις ανταποδοτικές εισφορές σε επαγγελματικά ταμεία. Αν όμως ανήκει στα επτά από τα δέκα νοικοκυριά που τα βγάζουν πέρα με αρκετή ή μεγάλη δυσκολία, όπως καταγράφει η Eurostat, μάλλον δεν έχει χρήματα για τον αποταμιευτικό «ασφαλιστικό κουμπαρά».

Ακόμα πιο σκούρα είναι η κατάσταση αν κάποιος χρωστάει στο ασφαλιστικό του ταμείο ως ελεύθερος επαγγελματίας ή επαγγελματίας πληρώνει το κατώτερο όριο των εισφορών γιατί δεν «βγαίνει». Αν πάλι κάποιος δουλεύει με μερική απασχόληση, έχει κενά στα ένσημα, λόγω ανεργίας ή ανασφάλιστης εργασίας, αν πληρώνεται με τον μέσο μισθό των 1000 ευρώ καθαρά, η ελπίδα μιας αξιοπρεπούς σύνταξης σβήνει και ο εφιάλτης της συνταξιοδοτικής φτώχειας πλησιάζει απειλητικά.

Ασφαλιστικό και δημογραφικό

Το Ελεγκτικό Συνέδριο δεν λέει κάτι καινοφανές, αλλά μας υπενθυμίζει οικεία κακά. Όπως τονίζει, το ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα στηρίζεται σε υπερβολικό βαθμό (περίπου 95%) στον πρώτο πυλώνα, δηλαδή τη δημόσια ασφάλιση. Οι λοιποί δύο πυλώνες (επαγγελματική και ιδιωτική ασφάλιση) αντιστοιχούν σε πολύ μικρό μέρος των συνολικών παροχών (1% και 4%, αντίστοιχα).

Λόγω της ιδιαιτερότητας αυτής, σημειώνει η Έκθεση, «η βιωσιμότητα του συστήματος επηρεάζεται έντονα από τα δημογραφικά δεδομένα, τα οποία κατά τον παρόντα χρόνο είναι δυσμενή και εκτιμάται ότι θα επιδεινωθούν περαιτέρω μελλοντικά, καθώς αναμένεται αύξηση του αριθμού των συνταξιούχων και συρρίκνωση του αριθμού των ασφαλισμένων».

Δημοσιονομικός κίνδυνος για το ασφαλιστικό

Το Ελεγκτικό Συνέδριο χτυπάει καμπανάκι:

«Το ασφαλιστικό σύστημα δύναται να αντιμετωπίσει σοβαρό δημοσιονομικό κίνδυνο, στην περίπτωση που τα δημόσια έσοδα, σε συνδυασμό με τις δεσμεύσεις της Χώρας όσον αφορά την επίτευξη συγκεκριμένων δημοσιονομικών στόχων (για το έλλειμμα, το χρέος, τον ρυθμό αύξησης των πρωτογενών δαπανών κ.λπ.), δεν θα επαρκούν για την απρόσκοπτη καταβολή της υψηλής συμμετοχής του κράτους στη χρηματοδότηση των συντάξεων με τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η επάρκεια των παροχών, λαμβανομένων υπόψη και των λοιπών χρηματοδοτικών αναγκών».

Αυτό που μας λέει εμμέσως είναι ότι εφόσον οι δημόσιες συντάξεις θα γίνονται όλο και πιο γλίσχρες, αρχίστε να πληρώνετε για ιδιωτικές… όσοι μπορείτε κι έχετε.

Οι Προτεινόμενες Λύσεις

Για να μην καταρρεύσει το ασφαλιστικό σύστημα, η έκθεση προσδιορίζει τέσσερις βασικές προκλήσεις, προτείνοντας αντίστοιχες δράσεις:

Πρώτον, την αντιστροφή ή τουλάχιστον την άμβλυνση της αρνητικής δημογραφικής τάσης.

Γνωρίζουμε ωστόσο ότι ακόμα και αν αυξάνονταν από αύριο κιόλας οι γεννήσεις, θα χρειάζονταν δεκαετίες για να υπάρξει αισθητό αντίκτυπο στο ασφαλιστικό.

Για παράδειγμα, στην Αναλογιστική Μελέτη Συνταξιοδοτικού Συστήματος, την οποία παραθέτει το Ελεγκτικό Συνέδριο, υπολογίζεται ότι ο Δείκτης Εξάρτησης Ηλικιωμένων (δηλαδή ο λόγος των ατόμων 65+ προς τα άτομα 20-64 ετών), θα βαίνει συνεχώς αυξανόμενος, τουλάχιστον ως το 2050, πριν αρχίσει σταδιακά να αποκλιμακώνεται. Το 2030 θα έχει σκαρφαλώσει στο 46 (από 39 το 2022), το 2040 στο 60,6 και το 2050 στο 74,4.

Δουλειά ως τα βαθιά γεράματα;

Η δεύτερη πρόκληση εντοπίζεται «στη διαρκή παρακολούθηση των όρων και προϋποθέσεων συνταξιοδότησης ώστε να αποτραπεί η διόγκωση της συνολικής συνταξιοδοτικής δαπάνης».

Θα ανεβαίνει δηλαδή το ηλικιακό όριο συνταξιοδότησης ανάλογα με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής – όπως έχει ψηφιστεί με μνημονιακή διάταξη.

Προς το παρόν, με βάση όσα διαρρέουν από την κυβέρνηση, η αύξηση της θνησιμότητας την περίοδο της πανδημίας, μας γλιτώνει προσωρινά από την αύξηση των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης. Αυτό όμως θα αλλάξει στο άμεσο μέλλον. Διόλου τυχαία προτείνεται η διατήρηση των σημερινών ορίων (στα 67 έτη ή στα 62 με 40 χρόνια δουλειάς), ως το 2027, που είναι και έτος εκλογών. Μετά βλέπουμε.

Ανισορροπίες και οφειλές

Ως τρίτη πρόκληση ορίζεται «η διόρθωση μακροοικονομικών ανισορροπιών προκειμένου να ενισχυθούν τα έσοδα μέσω οικονομικής ανάπτυξης και αύξησης της απασχόλησης».

Σύμφωνα πάντως με την αναλογιστική μελέτη για το συνταξιοδοτικό, ο δείκτης εξάρτησης του ασφαλιστικού συστήματος, δηλαδή η αναλογία ασφαλισμένων-συνταξιούχων, συνεχώς θα επιδεινώνεται. Από 2 προς 1 (δύο ασφαλισμένους προς έναν συνταξιούχο) το 2022, θα μειωθεί στο 1,4 προς 1 το 2050.

Η τέταρτη πρόκληση, σύμφωνα με το Ελεγκτικό Συνέδριο είναι «η αποδοτική διαχείριση των διαρκώς αυξανόμενων ασφαλιστικών οφειλών».

Γνωρίζουμε ότι τα ληξιπρόθεσμα χρέη στον ΕΦΚΑ έχουν διογκωθεί υπερβολικά, προσεγγίζοντας το δυσθεώρητο ποσό των 50 δισ. ευρώ. Από αυτά ένα μεγάλο μέρος (18 δισ. ευρώ) αφορά προσαυξήσεις και τόκους, καθώς πολλοί οι ασφαλισμένοι, ιδίως ελεύθεροι επαγγελματίες, δεν καταφέρουν να ανταποκριθούν στις πληρωμές. Άλλα 10 δισ. θεωρούνται ανεπίδεκτα είσπραξης. Όσο για τις ρυθμίσεις αποπληρωμών με δόσεις, κρίνονται αναποτελεσματικές, αφού σχεδόν η μία στις δύο χάνεται.

Πώς το κράτος δυναμιτίζει το ασφαλιστικό

Το Ελεγκτικό Συνέδριο δε χαρίζεται στις κρατικές αρχές. Βγάζει «κίτρινη κάρτα» στο Δημόσιο, για την πλημμελή του ανταπόκριση στην απόδοση πόρων στο Ασφαλιστικό Κεφάλαιο Αλληλεγγύης Γενεών (Α.Κ.Α.ΓΕ). Όπως υπενθυμίζει, το Α.Κ.Α.ΓΕ. δημιουργήθηκε με σκοπό την προστασία των συντάξεων των μελλοντικών γενεών, ένεκα κυρίως του δημογραφικού.

Καταρχάς διαπιστώνει ότι «το νομοθετικό πλαίσιο για τους πόρους του Α.Κ.Α.ΓΕ. πάσχει από έλλειψη συνοχής και σαφήνειας, που το καθιστά επισφαλές και δυσλειτουργικό».

Επίσης δεν υφίστανται ετήσιοι απολογισμοί και ισολογισμοί του Α.ΚΑ.ΓΕ., εγκεκριμένοι από τα αρμόδια υπουργεία, ούτε διενεργείται τακτικός έλεγχος.

Ως αποτέλεσμα, έχουν συσσωρευθεί μεγάλου ύψους οφειλές, κατά κύριο λόγο, των ασφαλιστικών ταμείων, αλλά και του Δημοσίου, προς το Α.Κ.Α.ΓΕ. Όπως αναφέρεται, το ακριβές ποσό των οφειλών είναι ανέφικτο να προσδιοριστεί επαρκώς με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία. Εκτιμάται, όμως, ότι υπερβαίνει το ένα δισεκατομμύριο ευρώ – ενώ δεν έχει επιδιωχθεί με συστηματικό τρόπο η είσπραξή τους.

ΠΗΓΗ: in.gr